Có tiền tích lũy, có thời gian nhưng lại hạn chế về kỹ năng số và thường xuyên cô đơn, người cao tuổi đang trở thành đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong các cuộc tấn công lừa đảo trực tuyến. Đây là nhận định chung của nhiều chuyên gia hàng đầu tại sự kiện Internet Day 2025 vừa qua.

Ông Nguyễn Hữu Cường, Quản lý sản phẩm an toàn thông tin cá nhân (VNPT Cyber Immunity).

Đích ngắm số một của hacker: "Vì các cụ có nhiều tiền"

Trong kỷ nguyên số, khi thế hệ trẻ lớn lên cùng Internet (Digital Natives) đã dần hình thành "kháng thể" với các thông tin xấu độc, thì thế hệ ông bà, cha mẹ chúng ta - những "người di cư số" - lại đang đứng trước cơn bão lừa đảo chưa từng có.

Tại phiên thảo luận về niềm tin số, ông Nguyễn Hữu Cường, Quản lý sản phẩm an toàn thông tin cá nhân (VNPT Cyber Immunity), đã đưa ra một phát biểu thẳng thắn khiến cả khán phòng phải suy ngẫm: "Nói thật nếu tôi là hacker, chắc chắn tôi sẽ nhắm vào các cụ".

Lý giải cho quan điểm này, ông Cường phân tích hai lý do cốt tử. Thứ nhất là về nhận thức, người cao tuổi không được tiếp cận công nghệ từ sớm như thế hệ 7X, 8X trở đi. Thứ hai, và quan trọng hơn, là yếu tố tài chính: "Các cụ rất là nhiều tiền, các cụ có lương hưu này, các cụ có tiền con cháu gửi để phụng dưỡng. Đặc biệt là các cụ là đối tượng rất rất yếu thế trên Internet".

Đồng tình với quan điểm này, ông Lâm Thanh, đại diện TikTok Việt Nam, khẳng định: "Thực ra người già là nhóm người mà tôi nghĩ là yếu thế nhất chứ không phải là người trẻ đâu". Theo ông Thanh, sự yếu thế này xuất phát từ tâm lý xã hội: "Họ cô đơn, họ có mấy chục năm tạo ra một cái định kiến ở trong đầu cho nên rất khó mà thay đổi. Và họ cũng rất ngại, ngại không muốn hỏi con hỏi cháu về cách xử lý khi tiếp cận các thông tin xấu".

Tin giả và những cú lừa tiền tỷ

Sự "cố chấp" trong niềm tin và sự thiếu hụt kiến thức số đã dẫn đến những hậu quả đau lòng. Ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, dẫn chứng một nghiên cứu đáng báo động: "Những người từ 60 tuổi trở lên khả năng tiếp nhận fake news (tin giả) cao gấp sáu lần những người thông thường".

Ông Minh chia sẻ thực tế rằng, có những trường hợp dù cơ quan chức năng đã giải thích, nạn nhân vẫn không tin mình bị lừa, vẫn cho rằng đó chỉ là "hiểu nhầm".

Không chỉ mất tiền, hệ lụy lớn hơn là sự đổ vỡ niềm tin và tâm lý bài trừ công nghệ. Ông Thân Văn Dũng (Viettel Cyber Security) kể câu chuyện về người bà hơn 80 tuổi của mình - một người chưa từng bị lừa đảo nhưng nghe quá nhiều chuyện tiêu cực đến mức phản đối việc cháu mình dùng Internet Banking: "Tại sao bây giờ lại lừa đảo nhiều đến thế? Tại sao lại sinh ra cái trò chuyển khoản để lừa đảo lẫn nhau như thế?".

Kiến tạo "Lá chắn công nghệ" bảo vệ thế hệ Bạc

Trước thực trạng "Thế hệ Bạc" - với khoảng 19 triệu người thuộc Hội người Cao tuổi Việt Nam và dự kiến 25 triệu vào năm 2030 - đang bị tấn công, các chuyên gia cho rằng đã đến lúc thay đổi cách tiếp cận. Thay vì chỉ trách người dùng thiếu hiểu biết, các đơn vị cung cấp dịch vụ và cơ quan chức năng cần chủ động tạo ra các lớp bảo vệ.

Đại diện VNPT, ông Nguyễn Hữu Cường cho rằng các nhà mạng phải cung cấp các giải pháp bảo vệ ngay từ cửa ngõ (gateway). Ví dụ, các giải pháp quản lý Internet gia đình cho phép con cái thiết lập vùng an toàn cho bố mẹ, ngăn chặn truy cập web độc hại ngay từ modem mà không cần cài đặt phần mềm phức tạp lên thiết bị của người già.

Ở góc độ vĩ mô hơn, ông Thân Văn Dũng từ Viettel đề xuất mô hình "Chia sẻ trách nhiệm" (Shared Responsibility), lấy cảm hứng từ ứng dụng ScamShield của Singapore. Theo mô hình này, trách nhiệm chống lừa đảo không đè nặng lên vai người dân mà được san sẻ: "Các tổ chức tài chính ngăn chặn dòng tiền; Telco (nhà mạng) chặn cuộc gọi/tin nhắn rác và người dân báo cáo".

Cần sự chung tay của cả cộng đồng



Ông Lê Quốc Minh - Tổng biên tập Báo Nhân dân.

Bên cạnh giải pháp kỹ thuật, "vaccine" nhận thức vẫn là yếu tố then chốt. Bà Liên Nguyễn (Google Châu Á - Thái Bình Dương) chia sẻ về nỗ lực phối hợp với Bộ Công an và các nghệ sĩ (như Xuân Bắc) để tạo ra các nội dung tuyên truyền dễ hiểu, hay xây dựng bộ cẩm nang "Lên mạng an toàn cho người lớn tuổi".

Ông Lê Quốc Minh nhấn mạnh vai trò của báo chí chính thống trong việc trở thành "mỏ neo" niềm tin. Thay vì chạy theo số lượng tin tức khổng lồ khiến người già hoang mang, báo chí cần lọc ra những thông tin quan trọng nhất, chính xác nhất để định hướng.

Bảo vệ người cao tuổi trên không gian mạng không phải là việc của riêng một cá nhân hay tổ chức nào. Như lời ông Thân Văn Dũng khẳng định: "Với một quốc gia đông dân như Việt Nam, nếu có sự chung tay của nhà mạng, cơ quan chức năng, ngân hàng và người dân, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những kết quả rất tích cực trong phòng chống lừa đảo".

Để Internet thực sự trở thành một không gian an toàn ("Internet must be safer"), chúng ta không thể để ông bà, cha mẹ mình cô đơn trong cuộc chiến không cân sức với tội phạm công nghệ cao.

Hiền Thảo