Trước con số thiệt hại hàng ngàn tỉ đồng do lừa đảo trực tuyến, giới chuyên gia nhận định báo chí cùng cơ quan quản lý nhà nước, ngân hàng cùng tạo nên 'lá chắn' an ninh chủ động để bảo vệ người dùng.

Chiều 18-12 tại TP.HCM, Tạp chí An ninh mạng Việt Nam phối hợp với Chi hội Phía Nam thuộc Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia tổ chức hội thảo "Báo chí với công tác nhận diện và phòng, chống lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số". Sự kiện thu hút hơn 100 đại biểu gồm lãnh đạo cơ quan quản lý nhà nước, ngân hàng thương mại và chuyên gia công nghệ nhằm tìm lời giải cấp bách cho bài toán an ninh tài chính.

An ninh phi truyền thống và sự lệch pha trong phối hợp

Bức tranh an ninh mạng năm 2025 được phác họa với những gam màu tối. Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05, Bộ Công an) ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo, gây thiệt hại ước tính trên 1.660 tỉ đồng chỉ trong 8 tháng đầu năm. Đáng chú ý, phần lớn các vụ việc liên quan trực tiếp đến giao dịch tài chính và ứng dụng ngân hàng số.

Phát biểu tại hội thảo, Thiếu tướng - Tiến sĩ Lê Minh Mạnh, Chi hội trưởng Chi hội Phía Nam Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, nguyên Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) nhận định lừa đảo qua ngân hàng số hiện nay không còn là hiện tượng cá biệt hay vấn đề kỹ thuật thuần túy. Đây đã trở thành một thách thức an ninh phi truyền thống, tác động trực tiếp đến an ninh tài chính và trật tự xã hội.



Thiếu tướng - Tiến sĩ Lê Minh Mạnh, Chi hội trưởng Chi hội Phía Nam - Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia. Ảnh: QH

Theo Thiếu tướng Lê Minh Mạnh, tội phạm hiện nay không tấn công trực diện vào hệ thống lõi được bảo vệ nhiều lớp của ngân hàng mà tập trung khai thác mắt xích yếu nhất là con người. Các đối tượng tận dụng triệt để AI, Deepfake và giả mạo sinh trắc học để thao túng tâm lý nạn nhân. Do đó, tư duy phòng chống cần chuyển từ xử lý hậu quả sang phòng ngừa chủ động, trong đó báo chí đóng vai trò định hướng và cảnh báo sớm.

Đồng quan điểm về sự cần thiết phải thay đổi cách tiếp cận, Tiến sĩ Đinh Thế Hiển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tin học và Kinh tế ứng dụng chỉ ra sự lệch pha trong công tác truyền thông của các nhà băng. Theo ông Hiển, ngân hàng có đội ngũ tiếp thị (marketing) rất giỏi kinh doanh, bán hàng nhưng lại yếu và lúng túng khi truyền thông về an toàn bảo mật.



TS Đinh Thế Hiển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tin học và Kinh tế ứng dụng. Ảnh: QH

TS Hiển kiến nghị ngân hàng không nên cố ôm mảng cảnh báo nếu không đủ năng lực chuyên biệt mà cần cái bắt tay thực chất với cơ quan báo chí. Báo chí có kỹ năng chuyển tải các thông điệp khô khan thành nội dung dễ hiểu, giúp người dân nâng cao cảnh giác hiệu quả hơn cách làm cục bộ hiện nay.

Chuyển sang báo chí giải pháp và bài học từ thực tế

Chia sẻ từ góc nhìn thực tế khốc liệt của người làm nghề, nhà báo Đỗ Thiện, Phó Tổng thư ký tòa soạn Báo Pháp Luật TP.HCM cho rằng báo chí đang đối mặt với một đối thủ vô cùng chuyên nghiệp.

Dẫn chứng từ thực tiễn tác nghiệp qua hai loạt bài điều tra gây tiếng vang lớn của Báo Pháp Luật TP.HCM là "Chớp mắt mất tiền tỉ" và "Cảnh giác 'thiên đường việc nhẹ lương cao", ông Thiện đã phác họa bức tranh toàn cảnh về quy mô và độ tinh vi của tội phạm mạng.

"Thông qua loạt bài "Cảnh giác 'thiên đường việc nhẹ lương cao", các phóng viên đã thâm nhập và vạch trần các hang ổ lừa đảo như tại Campuchia. Tại đây, tội phạm vận hành như một doanh nghiệp bài bản, có phân cấp, có chỉ tiêu (KPI) và thậm chí bắn pháo hoa ăn mừng khi nhân sự đạt doanh số lừa đảo 1 triệu USD. Trong khi đó, loạt bài "Chớp mắt mất tiền tỉ" lại ghi nhận nỗi đau của những nạn nhân mất trắng tài sản tích cóp cả đời chỉ trong tích tắc vì sập bẫy công nghệ cao"- Nhà báo Đỗ Thiện chia sẻ.

Thực tế từ các loạt bài này cho thấy nạn nhân không chừa một ai. Nhà báo Đỗ Thiện dẫn chứng trường hợp một luật sư uy tín cũng bị lừa mất 700 triệu đồng, hay có nạn nhân mất tới 17 tỉ đồng chỉ trong hai ngày. Nghiêm trọng hơn là tình trạng lừa chồng lừa, khi nạn nhân vừa mất tiền lại tiếp tục sập bẫy các dịch vụ hỗ trợ thu hồi vốn treo giả mạo.



Nhà báo Đỗ Thiện, Phó Tổng thư ký tòa soạn Báo Pháp Luật TP.HCM (giữa, cầm mic) góp ý tại hội thảo. Ảnh: QH

Trước thực trạng này, đại diện Báo Pháp Luật TP.HCM nhấn mạnh báo chí cần chuyển mình sang xu hướng báo chí giải pháp với ba trụ cột hành động.

Đầu tiên, báo chí phải hiện diện đa nền tảng theo phương châm lấy mỡ nó rán nó. Tội phạm lừa đảo ở đâu, báo chí phải có mặt ở đó. Các nội dung cảnh báo trên TikTok, Facebook cần được làm mới, bắt trend và giải trí hóa để dễ đi vào nhận thức cộng đồng.
Tiếp đến, thay vì đưa tin sự vụ đơn thuần, điều đôi khi vô tình trở thành tài liệu hướng dẫn cho tội phạm, báo chí cần khái quát hóa vấn đề. Các bài viết phải chỉ rõ nguồn gốc rủi ro, đâu là lỗi kỹ thuật, đâu là kẽ hở pháp lý để người dân hiểu bản chất thay vì hoang mang.
Cuối cùng, tòa soạn cần xây dựng công cụ kiểm chứng thông tin và danh sách cảnh báo đen. Nhà báo Đỗ Thiện khẳng định tòa soạn phải trở thành điểm tựa tin cậy, nơi người dân có thể neo đậu niềm tin, tra cứu thông tin sạch trước khi giao dịch hoặc tìm kiếm hỗ trợ pháp lý chuẩn xác khi gặp sự cố.

Kết thúc hội thảo, các chuyên gia thống nhất rằng phòng chống lừa đảo số cần triển khai đồng bộ trên kiềng ba chân: Công nghệ, Quy trình và Con người. Trong đó, báo chí chính là lực lượng then chốt giúp hình thành lá chắn nhận thức, bảo vệ người dân ở tuyến phòng thủ đầu tiên trên không gian mạng.

QUANG HUY